Laat de gemeenten moderniseren

Adviesaanvragen aan gemeentelijke Ondernemingsraden over modieuze modellen: Graag meer uitvoering, minder management en ingrijpen in de bestuurlijke drukte.

Er gebeurt veel in steden waar gemeenten zoeken naar de eigen rol. Inwoners en ondernemers vragen om meer verantwoordelijkheid en minimale overheidsbemoeienis. Wanneer een probleem zich voordoet waarbij hulp van de gemeente nodig is, dan wordt een maximale service en oplossingsgerichtheid verwacht. Ook worden er hoge eisen gesteld aan de dienstverlening van en de interactie met de gemeente. Tot slot heeft de Rijksoverheid de afgelopen jaren meer taken overgeheveld naar gemeenten zonder bijbehorende personele en financiële middelen. Dit zet de gemeente steeds meer onder druk.

Organisatorsche condities scheppen
Grote vraagstukken in de samenleving kan een gemeente niet alleen oppakken. Co-creatie en het aangaan van vitale coalities komen steeds meer centraal te staan. Herman Wijffels plaatste onlangs een tweet: “De toekomst krijgt primair vorm via vernieuwende initiatieven van burgers en bedrijven. Het bestuur moet dat vooral faciliteren.” Een interessante vraag is of gemeenten de organisatorische condities kunnen scheppen om hier invulling aan te geven. Gemeentelijke OR’en krijgen in elk geval een veelheid aan adviesaanvragen hierover voorgelegd met in de regel prachtige proza en modieuze managementconcepten en modellen.

Dan maar leanmanagement
In dergelijke adviesaanvragen worden veelal voorstellen gedaan om de gemeentelijke organisatie meer te laten functioneren als één concern dat krachtig wordt aangestuurd om daarmee de door het bestuur gestelde doelen te realiseren. Ook gaat het vaak om de versterking van de sturing. Ten slotte worden er onder de trendy naam ‘leanmanagement’ voorstellen gedaan voor het herontwerpen van werkprocessen. Een bezuinigingsopgave ligt hier dan vaak onder.

Als ik bij de gemeenten over de vloer kom lijkt het er vooralsnog op dat al deze voorstellen en maatregelen voornamelijk tot andere, interne machtsverhoudingen leiden en dat dergelijke voorstellen gemeenten nog onvoldoende toekomstbestendig maken. Daartoe moet in mijn beoordeling een paar hardnekkige thema’s (nog duidelijker) op de agenda komen te staan.

Uitvoering boven beleid
Netwerken is toch wel het modewoord van de afgelopen jaren. Veel gemeenten kiezen voor een modieus netwerkwerkmodel. Het is dan de bedoeling om in de lokale praktijk via een netwerkbenadering uitvoerende partijen en burgers ruimte te bieden om beter samen te werken. Hiermee moet gesneden worden in overmatige bureaucratie in ruil voor afspraken over te behalen resultaten. Belangrijke voorwaarde hierbij is wel dat de logica van de burger centraal staat bij het oplossen van problemen. Dit betekent dus ook dat de logica van de uitvoering, boven de logica van het beleid moet komen staan: de uitvoering is leidend. Elke neiging om een uitvoeringsgerichte aanpak te vertalen naar algemene regels, naar beleid, moet meteen de kop in worden gedrukt. Concreet betekent dit dat de dominantie van beleid boven uitvoering echt andersom georganiseerd moet worden. De diverse gemeentelijke netwerkmodellen, waarin vaak nog vele beleidsmedewerkers en -adviseurs werkzaam zijn, lijken deze heel belangrijke afslag te missen.

Minder management en meer politieke (aan)sturing
Als we de uitvoering boven beleid zetten dan stellen we de logica van de burger centraal bij het oplossen van problemen. Het (modieuze) idee daarbij is dat burgers in hun kracht gezet worden zodat ze zichzelf beter kunnen helpen. Hierbij merk ik op dat een kleine groep burgers in onze samenleving extra aandacht, zorg en een gecoördineerde aanpak nodig heeft om mee te kunnen (blijven) doen. Het idee om burgers in hun kracht te zetten kan een op een vertaald worden naar de interne organisatie. Dit wordt dan de zelfsturende professional genoemd.

Concreet betekent dit dat deze professional intern losgemaakt moet worden van hiërarchie en bureaucratie. Deze professional heeft dan de taak om intern en extern verbindingen te zoeken en het college van B&W toe te rusten en te ondersteunen. Het college van B&W draagt zorg voor de aansturing van de organisatie. Ambtelijk management is dan ook nagenoeg geheel overbodig. De directe aansturing van de organisatie door het college van B&W zorgt bovendien voor ‘betere’ politieke sturing.

Minder wethouders en raadsleden
Onder de modieuze term ‘leanmanagement’ zetten gemeenten in op het afslanken van werkprocessen en het verbeteren van bedrijfsmatiger werken. Het is opmerkelijk te noemen dat het principe van leanmanagement niet wordt toegepast op de sturing door het politiek bestuur in kwantitatieve zin. De hoeveelheid wethouders en de nog grotere hoeveelheid raadsleden is fors overdreven te noemen. Zeker wanneer een gemeente meer invulling geeft aan de faciliterende rol en streeft naar co-creatie en het aangaan van vitale coalities. Vreemd genoeg zie ik dat weinig gemeenten het aandurven dit onderwerp op te pakken.

Inmiddels vinden er tussentijdse evaluaties naar de invoering van de modieuze netwerkmodellen. Dit leidt er vaak toe dat er vervolgens weer actieplannen worden opgesteld om de gesignaleerde tekortkomingen aan te pakken. Als dergelijke actieplannen er toe leiden dat de uitvoering daadwerkelijk boven beleid komt te staan, als er aantoonbaar ingezet wordt op veel minder management en als er ingegrepen wordt in de interne bestuurlijke drukte, pas dan lijken gemeentelijke organisaties toekomstbestendig en kunnen ze de nieuwe rol in de netwerksamenleving invullen.

Een modieus betoog? Dat kan best, echter, het enige dat erger is dan het slaafs volgen van een mode is om haar volkomen te negeren.

Walter Gouw
MZ Services